Shane Ó Curraighín
Tá daltaí ón aon mheánscoil Ghaeilge ó thuaidh go fóill ag lorg seirbhísí iompair trí bliana i ndiaidh do Bhreitheamh Ardchúirte athbhreithniú a ordú ar an cheist.
In ainneoin an ordaithe tá an Roinn Oideachais fós ag iarraidh ar dhaltaí ó Choláiste Feirste siúl ar scoil trí chroílár cheantar dílseach na Seanchille.
Chun aird a tharraingt ar an cheist, shiúil tuismitheoirí, daltaí agus múinteoirí an Choláiste na ceithre mhíle chun na scoile ó thuaisceart Bhéal Feirste inné. Deir siad go bhfuil leithcheal á dhéanamh ag an Roinn ar a gcearta taistil.
Cuireadh tús leis an siúl ar 9rn inné agus faoi 10rn dúirt an Roinn Oideachais gur ardaigh Tuistí an Tuaiscirt agus Comhaltaí den Tionól Reachtach an cheist leis an Aire Oideachais agus go raibh scagadh á dhéanamh uirthi.
Faoi 4in, dúirt Bord Leabharlainne agus Oideachais Bhéal Feirste (BELB) nár scrúdaigh siad ach cásanna daoine aonair agus nach raibh taifead acu ar cheantair naimhdeacha na cathrach.
Ina dhiaidh sin d’eisigh Sinn Féin ráiteas thar cheann an Aire Caral Ní Chuilín agus Gerry Kelly, CTR, ag fáiltiú roimh ghealltanas an Aire Oideachais, John O’Dowd, chun riachtanais iompair thuaisceart Bhéal Feirste a réiteach.
Ní inné a cuireadh síolta an scéil seo. In 2011 d’éirigh le Bord Gobharnóirí Choláiste Feirste a chruthú san Ardchúirt go raibh an Roinn Oideachais ag teip ina ndualgaisí reachtúla i dtaobh fhorbairt agus chothú an Ghaeloideachais.
Cad a rinne an Roinn Oideachas i ndiaidh bhreithiúnas na hArdchúirte?
D’éirigh le Meon Eile cóip a fháil de Threoir na Roinne Oideachais chuig an Bhord Leabharlainne agus Oideachais tar éis rialúcháin na hArdchúirte.
D’fhan an Roinn Oideachais 18 mí i ndiaidh an bhreithiúnais sular chuir siad an Treoir ar fáil do na húdaráis réigiúnacha chuí.
Luadh sa Treoir gur chóir go gcuirfí dhá bhus sainithe ar fáil ar thriail dhá bhliana ó Mheán Fómhair 2013 ar aghaidh – ceann amháin ó Bhaile Uí Chornáin trí Dhún Pádraig go Coláiste Feirste, agus ceann eile ó cheantar Chromghlinne.
Déanann an dá bus freastal ar 18 dalta – 3% de dhaltaí na scoile. Níl cead ag an dá bhus daltaí eile a bhailiú ar an bhealach chun na scoile.
Tá 112 dalta ó Choláiste Feirste ina gcónaí i dtuaisceart Bhéal Feirste nach bhfuil fáil acu ar chóras iompar sainithe.
Deir Tuistí an Tuaiscirt, grúpa feachtais na ndaltaí, go bhfuil cluas bhodhar na Roinne ag cruthú deacrachtaí dóibh.
“Is ábhar práinne é costais an iompair agus sábháilteacht na ndaltaí,” a deir Nicola McMaster, tuismitheoir ó Ard Eoin.
“Tá tuismitheoirí ag caitheamh £20 sa tseachtain ar bhusanna ionas go mbeidh oideachas meánscolaíochta ag páistí s’acu.
“Deir an Roinn Oideachais gur cheart dár bpáistí siúl ar scoil as siocair go bhfuil cónaí ar roinnt againn 2.9 míle ó Choláiste Feirste. Téann an tsiúlóid sin, atá 2.9 míle ar fhad, tríd an tSeanchill áfach agus thar Champa Twaddel.”
Chuir Meon Eile sraith cheisteanna chuig an Roinn Oideachais faoi na hábhair réamhluaite agus faoina bpolasaí i leith siúlóidí i gceantair naimhdeacha.
Dúirt an Roinn Oideachas go bhfuil an tAire ar an eolas faoin cheist: “The Department is giving further consideration to the matter – and will respond in full once all issues raised have been taken into consideration.”
Thug Comhairle na Gaelscolaíochta tacaíocht d’fheachtas agus d’éilimh na dtuismitheoirí agus dúirt go raibh dualgas reachtúil ar an Roinn an Gaeloideachas a éascú.
Ag fanacht ar an bhus…
Tá 562 dalta cláraithe i gColáiste Feirste, atá suite in iarthar na cathrach, agus é ar aon mheánscoil Ghaeilge neamhspleách ó thuaidh. Ba í an chéad mheánscoil Ghaeilge a bunaíodh sna sé chontae sa bhliain 1991.
Thug Bord Gobhairneoirí an Choláiste dúshlán na Roinne Oideachais san Ardchúirt in 2011 toisc gur dhiúltaigh Aire Oideachas na linne, Caitríona Ruane, scéim iompair a chur ar fáil do dhaltaí ó cheantar Dhún Phádraig.
Bhí daltaí ón bhaile i gContae an Dúin ag taisteal ceithre huaire in aghaidh an lae ar bhusanna poiblí chuig an aon mheánscoil a bhí ar fáil dóibh.
Lorg Coláiste Feirste go gcuirfí scéim iompair píolótach ar fáil ach dhiúltaigh an tAire toisc ‘caiteachas neamhréasúnach’ a bheith leis.
Rialaigh an Breitheamh ar son na scoile ag an am agus dúirt sé go raibh sé de cheart ag an Roinn forbairt na hearnála a chothú gan choinníoll: “[the Department] may facilitate and encourage the Irish-medium post primary sector in ways that it need not for other sectors by taking positive steps or removing obstacles which inhibit the statutory objective.”
Grúpa Cearta Daonna ag tacú le cás na ndaltaí
Tá easpa dul chun cinn na Roinne Oideachais i leith na ceiste doghlactha, a deir Dessie Donnelly, Stiúrthóir Participation and the Practice of Rights, eagras cearta daonna:
“Young people have a right, which has been ratified by both the Irish and UK governments, to access culturally appropriate education. It not only places undue financial pressures on some parents, but crucially the refusal to provide adequate transport arrangements effectively acts as a deterrent to parents who are considering keeping their children in Irish Medium education post-primary.”
Tá an t-eagras cearta daonna ag obair i ndlúthpháirt leis na tuismitheoirí lena scéal a chur i mbéal an phobail.
Cé atá i dteideal pas bus?
Tá polasaithe iompair na n-údarás éagsúil faoin scéim ‘Baile go Scoil’ bunaithe ar Chiorclán na Roinne 1996. Déantar measúnú ar chás gach dalta faoi dhá chritéar: fad agus scoil fhóirsteanach.
Tá daltaí a bhfuil cónaí orthu níos faide ná dhá mhíle ó bhunscoil nó trí mhíle ó mheánscoil i dteideal pas bus, mar aon le daltaí ar mian leo freastal ar an scoil fhóirsteanach is giorra dóibh.
Is ionann scoil fhóirsteanach agus scoileanna imeasctha, cothabháilte, rialaithe, lán-Ghaeilge, scoil ghramadaí shainchreidmheach nó scoil ghramadaí neamh-shainchreidmheach.
Tuigtear do Mheon Eile nach bhfuil rialú ceart á dhéanamh ar scéim iompair na Roinne Oideachais.
Ní dhéantar tástálacha ar acmhainn aon tuismitheoir agus ní chuirtear tacaíocht ar fáil do thuistí atá i dteideal tacaíocht leasa shóisialaigh.
Deir an Roinn Oideachais gurb ionann na critéir cháilitheachta i ngach ceann de na hearnálacha oideachais. Tuigtear dúinn áfach go bhfuil freastal níos cuimsithí á dhéanamh ar scoileanna atá in earnálacha áirithe thar chinn eile.
Thug BELB le fios le linn cás Ardchúirte in 2013 go bhfuil ‘slite sábháilte’ á gcur ar fáil do dhaltaí ó scoileanna Comhtháite agus Scoileanna Caitliceacha faoi Chothabháil timpeall thuaisceart Bhéal Feirste.
Tá ‘slí shábháilte’ ann chuig Scoil Naomh Pádraig ar Bhóthar Aontroma, chuig Scoil Muire gan Smál ar Bhóthar Bhaile na Saileán agus chuig Bunscoil na Croise Naofa in Ard Eoin.
Déanann na ‘slite sábháilte’ seo freastal ar dhaltaí gan phas bus agus nach gcomhlíonann critéir na scéim iompair ‘Baile go Scoil’.
Taispeánann lámhleabhair Translink, príomh-sholáthróirí na scéime ‘Baile go Scoil’, go bhfuil busanna tiomnaithe i mbun slite atá idir míle agus dhá mhíle ar fhad chuig scoileanna stáit.
Tosaíodh ar athbhreithniú neamhspleách ar ‘Baile go Scoil’ i Nollaig 2013. Luadh dualgas dlíthiúil na Roinne maidir leis an Ghaeloideachas i dtéarmaí tagartha an athbhreithnithe.
Cuirfear torthaí an athbreithnithe faoi bhráid an Aire Oideachais ag tús an Fhómhair.